Dastanlar

Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının həcmcə ən böyük növü olan dastanlara epos da deyilir. Başqa janrlardan fərqi ondan ibarətdir ki, dastanda həm nəsr, həm də nəzm hissələri olur. Dastanda hər hansı bir əhvalat, hadisə nəsrlə çatdırlır və yeri gəldikcə mövzu ilə bağlı şeir parçalarına da yer verilir. Bu xüsusiyyətinə görə dastana epic-lirik adı verilən xüsusi növ də deyilir. Dastanın nəzm hissəsi, adətən, qoşma və gəraylılardan ibarət olur və saz müşaiyətində deyilir. Dastanlar mövzu və hekayəsinə görə iki növə bölünür: qəhrəmanlıq dastanları və məhəbbət dastanları.

Xalqın həyatı ilə bağlı tarixi hadisələrdən, onun haqq-ədalət və azadlıq uğrunda apardığı mübarizədən bəhs edilən növ qəhrəmanlıq dastanlarıdır. Belə dastanların qəhrəmanları xalq içərisindən çıxır. Onlar mərdliyi və igidliyi ilə seçilən insanlar olur. Ən məşhur qəhrəmanlıq dastanımız, hamının da bildiyi kimi, Kitabi-Dədə Qorqud, Koroğlu və Qaçaq Nəbi, Qaçaq Kərəm dastanlarıdır. Qəhrəmanlıq dastanları əsasən, xalq qəhrəmanları haqqında olan rəvayət və nəğmələr əsasında yaranır.

Məhəbbət dastanları qəhrəmanlıq dastanlarından daha çoxdur. Adından da görüldüyü kimi bu dastanların əsas mövzusu sevən gənclərin saf və təmiz məhəbbəti, düz ilqarı, vəfa və sədaqəti haqqındadır. Məhəbbət dastanları aşiq gənclərin həyatlarında baş verən bir sıra hadisələrdən danışır. Bəzən onlara yuxuda ikən buta verilir və qəhrəman sevdiyi qızın dalınca yola düşür. Müxtəlif maneələrlə rastlaşan, bir çox dərdin üstəsindən gələn bu qəhrəman bəzən sevgilisinə qovuşur, bəzən isə bu baş vermir. Dastan qəhrəmanları daha çox sazın və sözün gücü, öz zəkaları sayəsində qalib gəlirlər. Ən çox tanına məhəbbət dastanlarımız "Qurbani", "Abbas və Gülgəz", "Aşıq Qərib", "Tahir və Zöhrə", "Şah İsmayıl", "Leyli və Məcnun" dastanlarıdır. Məhəbbət dastanları ənənəvi olaraq ustadnamə ilə başlayır, duvaqqapma ilə bitir. "Şah İsmayıl", "Novruz və Qəndab", "Şahzadə Əbülfəz" dastanlarında qəhrəman igidliyi və cəsarətiylə qalib gəlir. "Aşıq Qərib" dastanında isə qəhrəman oxuduğu şeirlərlə qələbə çalır.

Siz məşhur dastanlarımızı yenidən oxumaq və kitabı öz kitabxananıza əlavə etmək istəyirsinizsə, unimall.az saytına baş çəkə bilərsiniz.