Tütün və tütün məmulatları

Şərq mədəniyyətinin önəmli parçalarından biri də qəlyandır.Qəlyan vasitəsilə tüstü bir sıra aromalar qatılan sudan keçirilir. İstifadəçi isə, bir xortum vasitəsilə bu tüstünü içinə çəkir. Əvvəllər daha primitiv sistemə malik olan qəlyan illər keçdikdə formalaşmış, təkmilləşmiş və dünyada tanınmışdır. Qəlyan 4 hissədən ibarətdir. Qəlyanın gövdəsi dolçaya bənzəyir. Bu alət şüşə, metal kimi materiallardan hazırlanır. Daha çox “sər” adıyla bilinir. Ən üstdə olan, təmbəkinin qoyulduğu dəlikli tabaq isə lülə adlandırılır. Gümüş, düyü ya da misdən hazırlanır. Üzərinə köz qoyulur və lazımi istilik təmin edilir. Tüstünü şüşədən keçirib istifadəyə çatdıran hissə isə marpuçdur. Bu hissədə istifadə edilən xortum qoyun dərisindən hazırlanır. Nəhayət, içində tüstünü filterləyən suyun olduğu və səsin gəldiyi hissə şüşə adlanır. Qəlyana xas tütün isə təmbəki adlanır. Ümumi olaraq qəlyanın dizaynına fikir versək, İslam ənənələrinə söykənən bir mədəniyyətin izlərini görə bilərik. Qəlyanın sər qismi məscid minarəsini xatırladır. Marpuç hissəsi isə əl toxuması olan kilim naxışlarından istifadə edilir.

Qəlyanın iş prinsipi isə olduqca qəlizdir. İstifadəçi marpuçdan nəfəs aldığı zaman təzyiq əmələ gəlir. Bu təzyiqlə hava növbəylə əvvəl közdən, sonra da lülədəki məsamələrdən keçir. İsidilən təmbəkinin tüstüsü qarışaraq suyun içindən keçir və bu mərhələdə o soyuyur. Son mərhələdə isə marpuça gələn tütün istifadəçiyə çatdırılır. Siqaretlə müqayisədə qəlyanda tütün tüstüsü sudan keçir və suyu buraxlarlaşdırır. Həmçinin qəlyanın müxtəlif növdə olanları var. Müxtəlif aroma qatılan qəlyanlar meyvəli, vivident və s. formalarda olur.

Vətəni Hindistan olan qəlyan ərəblər və iranlılar tərəfindən sevilərək istehlak edilir. Həmçinin Avropdada istifadə edilən qəlyan bir sıra dəyişikliklərlə üzləşmişdir. İstifadə mədəniyyəti səbəbindən bu qəlyanlar müxtəlif ola bilir. Məsələn, qərbdə birdən çox marpuça sahib olan qəlyandan istifadə edilir. Bu zaman bir neçə nəfər eyni anda qəlyandan istifadə edə bilir.